Hîkayeyêka Yemyamtîye
Serra 13 oktobre 1972yî de tîma ragbî “old chrîstîans” şaristanê Uruguayî Montevîdeo ra teyyareyêka bi nameyê Fairchild FH-227D reyde do Koyanê Andan ser o bişînî şaristanê Şîlî Santîago. Na raywanîye verê rojêk 12 oktobre 1972yî de Firokegehê Carrasco de dest pê kerdibî la semedê firtoneyî tîyare şewe şaristanê Arjantîn Mendoza de vîyarnayibî.
13 oktobre 1972yî perojî ra dima tîyare têde bi 40 raywan û 5 murettebatê xo Mendoza ra hewa kewtê. Fairchild, nêzdîyê 22.500 feet (6.900 metre) ra corêr nêeşkenayinî bifiro nê sedemî ra pîlotan Newalê Planchón ser ra ver bi başûrî rotayêk xêze kerdê. Hewakewtişê tîyare ra saetêk dima pîlot, kontrolorê hawa yê Firokegehê Santîago rê têkilî dayibî. Dazanayîşê xo de vatibî ez newalê planchónî vîyerta û destûrê nizmbîyayîşî waştibî. La na xeletîyêka zaf pîle bî. Çimkî tîyare hema Koyanê Andan ser o bi. Pîlot hewran mîyan de cayê xo têmîyan kerdibî. Bi destûrê nizmbîyayîşî rey tîyare mîyanê hewran ra hêdî hêdî xo nizm kerde. Demêko kilm dima têkilîya kontrolor û pîlotî biriya. Tîyare saet 13:30î de koyanê andî ser o nêzdîyê 4.200 metre berzîye de ve koyêk dabî. Verê perrê raşt dima perrê çep şikîyabî û gelîyêk de vewre mîyan de vindertibî.
Qeza de 45 raywan ra 12 kesî a game 5 kesî serê sibayî û yewêko birîndar zî roja 8ine de merdê. Raywanê bînî zî 3.500 berzîye de serd û seqemî mîyan de mendê.
Hîrê welatan ra tîmê cagêrî tîyare dima kewtê la seba ke tîyare sipî bî û vewre mîyan de kewtibî hewa ra bi rehetî nêasayinî. 8 roje dima xebata gêrayîşî vinderte. Raywanan tîyare de radyoyêk şinik dîbî, qeza ra 12 roje dima no radyo ra na xebere eşnawitîbî. Kitabê Alive: The Story of the Andes Survivors de raywanan ra Piers Paul Read roportajê xo de na mesela ser o wina vano:
"Kesê ke dormarê Royî de kom bibî bi eşnawitişê xebere dima bermayî û dua kerdî. Nando Parrado ra vêşêr her kes bermayenê. Gustavo [Coco] Nicolich gama tîyare mîyan ra vecîya ame rîyê ma ra heme çî fam kerdibî. Dîwaro ke bawul û formayanê ragbî ra viraşte bi, xo ti ra kerd hetê mîyanê tunelî ra şi. Kesê ke bi çimanê hestiran ey ra ewnîyaynî pabeyê qiseykerdişê ey vindertî, bi qîrayîş va ; “hey gedeyênî, xeberê weşî est ê! gamak verê ma radyo ra eşnawite xebata cagêrayîşî vinderta.” Mîyanê tîyare yew bêvengî gurote kesî ra veng nêvecîya. Paez bi hêrsbîyaye Nîcolîchî ra qîra: “Ti bi Homayî kenî na senî xebera weş a?” Nîcolichî va: “çunke ewta ra xelesbîyayîş para ma rê mende” Cesaretê no gedeyî tena hêvîya ma xurt kerdibî." (88-9, çapa yewin)
Raywanî ke merg ra xelisîyayibî destê înan de çendê çîqolata, çerez û çendê şuşayê şarabî estbî. Werê xo hêdî hêdî biwerî zî feyde nêkerd, demêko kilm mîyan de werê înan qedîya. No cayo berz de ne heywan ciwîyayinî ne zî vaşêk estbi bivînî û biwerî. Ko û vewre, serd û seqem, kerre û kûç ra vêşêr çiyêk çin bi. Peynîya munaqeşeyanê derg dima qerarêko giran ser o qayîl mendê. Seba ke vêşanê ver nêbimirî goşte cesedan werdê. No qerarêko asan nêbi. Kesê ke merdibî embazê înan bî.
Nando Parrado kitabê xo yo bi nameyê Mîracle in the Andes: 72 Days on the Mountain and My Long Trek Home’î de wina behsê no qerarî keno;
“Ma vêşanî ver de merdinî û hêvîya ma vînayîşê werî ra nemendibî la ma ancîna gêrayî.. reyna reyna ma tîyare mîyan de ferikî gêrayî. Bawulê ke qismê înan postê heywanan ra virazîyabî ma înan perçe kerdî û werdî. Nê kîmyasalî, zirarê înan xêrê înan ra zafêr bi. Ma qoltuxî bi hêvîya simer tede vejîyo perçe kerdî la sunger ra vêşêr çîyêk nevecîya. Reyna reyna ez serê xo de tadîyayene eynî ca. eke cilê ke ma ser o yê ma înan nêbiwerî çi xêrê înan est ê. Uca de alumînyum, plastîk, cemed û zinar ra vêşêr çîyêk çin bi. (94-95)
Tîyare mîyanê newalêko xorîn de kewtibî seba no ra tehlukeyê vewrêsî zaf bi xora 2 hewteyî dima no tehluke rîyê xo înan rê da mojnayene. Kesê ke enkazê tîyare de hewn de bî pêro binê vewre de mendê. Roy Harley hîrê tena binê vewre ra xelesnayibî. A şewe 27 raywanan ra 8 hebî dinya xo bedilnayê.
Vewrêsî ra dima fikrê nê gedeyan bedilîya. Xelesîya înan destê înan de bî. Dest bi xebata kişfkerdişî kerdê. Dormareyê tîyare de hetê koyan ra peya şî û ameyê. Enkazê tîyare ra corêr cayêk de boçika tîyare û termê 6 embazanê xo dîyê. Na berzîye de hemverê nê serd û seqemî de merdim nêeşkaniyînî xo merg ra bipawo. Malzemeyê îzolasyonê tîyare ra tulumê hewnî viraştî. Bi no hewa xo serdî ra şina bipawî. Nando Parrado 34 serrî dima kitabê xo de na mesela ser o wina vano:
"Zehmetîya diyine bi taybetî gama ke roje şinî awan, ganî ma xo serdî ra bipawitinî. Qerajê koyan de zî ca çinîbî ke merdim xo pê bisevekno. Malzemeyê ke ma boça tîyare ra xelisnayibî ma rê rayîrêk nîşan da. Ma nê parçeyê yewbînan ra deştî û pê betanîyayêka xişine viraşte. Dima ma betanîya di qatî kerde û deşte. Tuluma hewnî ke hîrê tenî bi rehetî dekewtinê mîyan ameyî meydan. Bi no hewa ma xo şina şewanê derg û serdan ra bipawî." (170-1)
12 kanûne 1972’yî de qeza ra di aşme dima Parrado, Canessa û Vîzîntîn qat qat qazax û pantolî xora dayî, hetê berzîya koyî ra dest pê kerd rayîr şîyî. Hîrê roje dima ewil Parrado tîtikê koyî resabî. Çi bivîno 4600 metre berzîye de koyî û sipîyîya vewre ra vêşêr çîyêk nêasayinî. Hêvîya xo nêbirna la werê înan tay bi seba ey ra Vîzîntín tepa agêra ame cayê enkazî. Agêrayîşê ey tena hîrê saetî ant. Parrado û Canessa hetê rojawanî ra şîyayîşê xo domnayê.
9 roje dima royêk dî, kişta no royî ra epey rayîr şîyî. Çendêk şinê rastê şopa merdiman ameynê. Çop, gubre, mangeyî..
Axir qarşîyê royî de rastê hîrê siwarîyan ameyê. Vengê awe ra yewbînan fam nêkerdinê. Parrado kaxite ser o derdê xo nuşt û kerra ra best eşt nê merdiman rê. Siwarîyan ra Huasoyo Şîlîlij Sergio Catalon nuşteyî wend û va; “siba”.
Parrado û Canessa fam kerdibî xilasênê. Kişta royî de pabeyê nê merdiman vindertê. Rojêke dima bi helîkopter û tîmê xelisnayîşî ameyê. Nando Parrado bi tîmê xelisnayîşê rê agêra cayê enkazî. Nêmeyê raywanan 22 kanûne de nêmeyê bîn zî 23 kanûne 1972yî de pêro tede 16 tenî ameyê xelisnayene. Nêweşxaneyanê Santîagoyî de bi şîkayetê nêweşîya berzîye, dehîdratasyon, serdwerdiş, kateyê şikîyayî, îskorbut ra ameyê tedawîkerdene.
Kîtabî ke na hîkayeya travmatîke ser o nusîyayê:
Alîve: The Story of the Andes Survivors (1974)
Miracle in the Andes (2006)
Fîlmî ke na hîkaye ser o ancîyayê:
Survive: Supervivientes de los andes (1976)
Alive: The Miracle of the Andes (1993)
Alive: 20 Years Later (1993)
Society of the Snow (2023)
Kajav Rover
