Zazaca Ders 2

 DERSA DIYINE - DERSA DUYEMÎN - İKİNCİ DERS

KARÎ (LÊKER) -1 

1- Zazakî de Kopula (Karo Nêmcet) * (Lêkera Pêgir) 

Kopula demê hîra/nikayênî de yena şuxulnayene. (Lêkera pêgir di dema fireh/niha de tê bikaranîn.)

Zazakî		Kurmancî
Eke verê kopula bêveng bo	Eke verê kopula biveng bo	Ger beriya kopula bêdeng be	Ger beriya kopula bideng be
Ez…………..a	Ez ……….. ya	Ez ……… im	Ez ……… me
Ti ………….. ê (n.)	Ti ………….. yê (n.)	Tu ………. î	Tu …….. yî
Ti ………….. a (m.)	Ti ………….. ya (m.)	Tu ………. î	Tu …….. yî
O ………….. o (n.)	O ………….. yo (n.)	Ew ……… e	Ew …….. ye
A ………….. a (m.)	A ………….. ya (m.)	Ew ………. e	Ew …….. ye
Ma ……….. ê	Ma ……… yê	Em ……… in	Em ……… ne
Şima …….. ê	Şima ……. yê	Hûn ……… in	Hûn ……. ne
Ê……………ê	Ê…………yê	Ew ……… in	Ew …… ne

Çend Nimûneyî – Çend Mînak - Bazı Örnekler

wendekar - xwendekar -öğrenci

Zazakî	Kurmancî	Tirkî
Ez wendekar a.	Ez xwendekar im.	Ben öğrenciyim.
Ti wendekar î. (nerî)	Tu xwendekar î. (nêr)	Sen öğrencisin. (eril)
Ti wendekar a. (makî)	Tu xwendekar î. (mê)	Sen öğrencisin. (dişil)
O wendekar o.	Ew xwendekar e.	O öğrencidir.
A wendekar a.	Ew xwendekar e.	O öğrencidir.
Ma wendekar ê.	Em xwendekar in.	Biz öğrenciyiz.
Şima wendeka ê.	Hûn xwendekar in.	Siz öğrencisiniz.
Ê wendekar ê.	Ew xwendekar in.	Onlar öğrenciler.

Goreyê Grûba Vateyî ke qey standardîzasyonê Zazakî xebate kena nameyê makî yê ke bi –e qedênê gama kopula dir bêrê şuxulnayene –e yo peyên ganî bêro fînayene û wina bêro şuxulnayene.

 (Li gorî Grûba Vateyê ku ji bo standardîzasyona Zazakî xebat dimeşîne navên mê yên ku bi –e diqedin dema bi lêkera pêgir re bên bikaranîn –e ya dawî divê bê xistin û wisa bê bikaranîn.)

Zazaca üzerinde standardizasyon çalışmalarını sürdüren Vate Grubuna göre dişil kelimelerin sonunda yazılan ''e'' harfi kopula ile birleşmesi halinde ''e'' harfi yazılmaz. 

Mînak: (Örnek)

Na dare ya. Na dar a. (Ev dar e.)   -   Bu ağaçtır.
Na qeleme ya. Na qelem a. (Ev pênûs e.)   -   Bu kalemdir.
Na qelema Gule ya. Na qelema Gul a. (Ev pênûsa Gulê ye.)   -   Bu Gülün kalemidir.

Kopula de Negatîfkerdiş (Di Lêkera Pêgirê de Neerênîkirin) 

 Zazakî de seba viraştişê halê negatîfî yê kopula prefîksê “nê-“ yî arîyeno verê kopula. Kurmanckî de zî yan negasyonê “ne”yî yan zî prefîksê “nin-“/”nîn” î arîyeno. (Di Zazakiyê de ji bo çêkirina halê neerênî ya lêkera pêgir pêşgira “nê-“ yê tê anîn pêşiya lêkera pêgir. Di Kurmanciyê de pêşgira “nin-“ ê tê anîn.)

Zazaca da olumsuz eki ''nê'' kopulanın önüne gelir. Kurmancca da ise kelime önüne ''ne'' eki ile veya ''nîn'' eki ile gerçekleşir. 

Zazakî	Kurmancî	Tirkî
Ez ……… nêya. Ti …….. nêyê. (nêr.) Ti ……. nêya. (makî.) O ……. nêyo. (nêr.) A …… nêya. (makî.) Ma ……… nêyê Şima ……. nêyê Ê ………… nêyê	Ez ne ……… im /me Tu ne ………. î /yî Tu ne ……… î /yî Ew ne ……… e /ye Ew ne …….. e /ye Em ne ……… in /ne Hûn ne ……… in /ne Ew ne ……… in /ne	Ben ….. değilim. Sen …..değilsin Sen ….. değilsin O ….. değil O ….. değil Biz ….. değiliz Siz ….. değilsiniz Onlar ….. değiller

Çend Nimûneyî - Çend Mînak - Bazı Örnekler

Ez mîmar nêya. - Ez ne avahîsaz im. - Ben mimar değilim.
Ma wendekar nêyê. - Em ne xwendekar in. - Biz öğrenci değiliz.
Ti doktor nêya. - Tu ne bijîşk î. - Sen doktor değilsin.
Ti dişmen nêyê. - Tu ne dijmin î. - Sen düşman değilsin.
Şima embaz nêyê. - Hûn ne heval in. - Siz arkadaş değilsiniz.
O mamoste nêyo. - Ew ne mamoste ye. - O öğretmen değil.

2- Karê Sadeyî - Lêkerên Xwerû - Sade Fiiller

A) Demo Hîra/Nika - Dema Fireh/Niha - Geniş/Şimdiki Zaman

Demê hîra û nikayênî de gama ma Zazakî de karan şuxulnenê ma kokê karî rê (stemî) rê înterfîksê “–n-“ yî anê. Labelê Kurmanckî de prefîksê “di-“ yî yeno şuxulnayene. 

Di demên fireh û niha de gava ku em di Zazakiyê de karan bikar tînin em ji rehê lêkerê re înterfîksa (navgira) –n- yê tînin. Lê di Kurmanciyê de em pêşgira di- yê tînin.

Zazaca da Geniş ve Şimdiki Zamanda fiil kökü ''n'' harfi allırken, Kurmancca da bu durum ''di'' ekiyle karşılanır.

* Zazakî û Kurmanckî de demê hîra û nikayênî de goreyê kesan ra antişê “karê şîyayene” (lêkera çûyînê) 

şîyayene - çûyîn - gitmek

Zazakî	Kurmancî	Tirkî
Ez şina Ti şinê (nerî) Ti şina (makî) O şino (nerî) A şina (makî) Ma şinê Şima şinê Ê şinê	Ez diçim Tu diçî (nêr) Tu diçî (mê) Ew diçe (nêr) Ew diçe (mê) Em diçin Hûn diçin Ew diçin	Ben gidiyorum Sen gidiyorsun (eril) Sen gidiyorsun (dişil) O gidiyor (eril) O gidiyor (dişil) Biz gidiyoruz Siz gidiyorsunuz Onlar gidiyorlar

Çend Nimûneyî - Çend Mînak - Bazı Örnekler

Kerdene (kirin) = ken- Ma karêko rind kenê. (Em karekî baş dikin.) - Biz iyi bir iş yapıyoruz.
Vînayene (dîtin) = vînen- Ê keyeyê ma vînenê. (Ew mala me dibînin.) - Onlar evimizi görüyorlar.
Werdene (xwarin) = wen- O wer weno. (Ew xwarin dixwe.) - O yemek yiyor.
Wendene (xwendin) = wanen- Ez kitab wanena. (Ez pirtûk dixwînim.) - Ben kitap okuyorum
Berdene (birin) = ben- Ti keyeyî benê. (Tu malê dibî.) - Sen evi götürüyorsun,

*Di kesa “Ti” ya yekjimar û yên pirjimar “Ma”, “Şima” û “Ê” de li Amed û Sêwregê paşgira –ê, li derdora Çewlîgê li şûna paşgira –ê yê –î tê bikaranîn. Mînak; “Ti şinî”, “Ma vanî”, “Şima kenî”, Ê anî. Li Dêrsimê jî ji bo yekjimara Ti yê To ya halê oblîk ji bo halê xwerû jî bikar tînin. Ji bo paşgirê jî –a tînin. Mînak; To vana. Lê ev deformasyon e. Dîsa li Dêrsimê ji bo pirjimara yekem “Ma”yê paşgira -îme tê bikaranîn ku ev bikaranîn resentir xuya dike. Ji ber ku di –îmeyê de me ya dawî îşareta pirjimarîya Ma’yê dike. 

 Mînak; “Ma şinîme”, “Ma kenîme” an jî “Ma vanîme”. 

Ji ber ku Grûba Vateyê hê biryarek li ser vê mijarê nedaye di pirtûkên Zazakî de ev her sê form (- ê, -î û -îme) jî tên bikaranîn. Em dê di dersên xwe de forma –ê ya ku li aliyê Amedê û Sêwregê tê bikaranîn bi kar bînin. 

Dîyalog - Zemîrî û Lêkerî (Cînavk û Lêker) 

Azad: Merheba, Roşna! Ti senên a?
Merheba, Roşna! Tu çawa yî?
Merhaba, Roşna! Nasılsın?

Roşna: Merheba! Ez baş a. Ti senên ê?
Merheba! Ez baş im. Tu çawa yî?
Merhab! İyiyim. Sen Nasılsın?

Azad: Ezzî baş a. To xo xemelnayo, tişina ça?
Ez jî baş im. Te xwe xemilandiye, tu diçî ku derê?
 Ben de iyiyim. Süslenmişsin, nereye gidiyorsun?

Roşna: Ez şina Newroz, ewro roşanê ma yo.
Ez diçim Newrozê, îro cejna me ye!
Ben Newroza gidiyorum, bugün bizim bayramımız.

Azad; Kam to dir yeno?
Kî bi te re tê (dihê)?
Kim seninle geliyor?

Roşna; Embaza mi mi dir yena.
Hevala min bi min re tê (dihê).
Arkadaşım benimle geliyor.

Azad: Newroz emser ça yeno pîrozkerdene?
Newroz îsal li ku derê tê (dihê) pîrozkirin
Newroz bu yıl nerede kutlanıyor)

Roşna: Ancî meydanê pîlî de. Ti zî yenê?
Dîsa li qada mezin. Tu jî tê (dihê)?
Yine büyük meydanda. Sen de gelecek misin?

Azad: Nê, ez ewro serbest nêya, ganî karê xo de bixebetî.
Na, ez îro ne serbest im, divê di karê xwe de bixebitim.
Hayır, ben bugün meşgulüm, kendi işimde çalışmalıyım.

Roşna: Ez şina, bi xatirê to!
Ez diçim, bi xatirê te!
Ben gidiyorum. Allaha ısmarladık.

Azad: Oxir bo!
Oxir be!
Uğurlar olsun!