Zazaca Ders 1

DERSÊ ZAZAKÎ (KIRDKÎ/KIRMANCKÎ/DIMILKÎ) 

DERSA YEWINE - DERSA YEKEMÎN - BİRİNCİ DERS

Çend Vatişî Derheqê Zazakî de Zazakî, goreyê texmînan mabêna 3-5 mîlyonî Kurdan ra yena qiseykerdene. Zazakî goreyê Kurmanckî hîna erey dest bi nûştişî kerdo. Kurmanckî fikrê zafaneyanê Kurdologan ra gore seserra 15ine ra dest bi nûştişî kerdo (tayê çimeyî seserra 12ine zî îdîa kenê), la Zazakî nîmeyê seserra 19ine de dest pêkerdo. Esero ewilên o nûştekî yo Zazakî hetê oryantalîsto Alman Peter Lerchî ra ameyo amadekerdene. Lerchî meselok, estanik û tayê qewimîyayîşê mabênê eşîranê Zazayan goşdarî kerdê û nê çîyî eserê xo yê bi nameyê Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldäer de arê dayê, kitabê xo 1857 de çap kerdo. Dima ra 1899 de zî Ehmedê Xasîyî eserê xo yê bi nameyê Mewlîdê Kirdî Amed de çap kerdo. Esero hîrêyin o Zazakî zî reyna mewlîdêk o û nameyê ci Bîyîşa Pêxemberî yo. No eser hetê Osman Efendîyê Babijî ra ameyo nûştene û serra 1933 de hetê weşanxaneyê Hawarî ra Şam de ameyo çapkerdene.

1. Herfê girdî: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z 

2. Herfê wurdîyî: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z

Herfê bivengî: a e ê i î o u û 

Herfê bêvengî: b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z

Herfî û Çekuyî 

HERF	ZAZAKÎ	KURMANCÎ	TIRKÎ
Aa	Awe	Av	Su
Bb	Bar	Bar	Yük
Cc	Cew	Ceh	Arpa
Çç	Çim	Çav	Göz
Dd	Dare	Dar	Ağaç
Ee	Ez	Ez	Ben
Êê	Êwane	Eywan	Salon
Ff	Ferheng	Ferheng	Sözlük
Gg	Goşt	Goşt	Et
Hh	Hak	Hêk	Yumurta
Ii	Iraq	Iraq	Irak
Îî	Îsot	Îsot	Biber
Jj	Jehr	Jehr	Zehir
Kk	Kesa	Kûsî	Kaplumbağa
Ll	Lew	Lêv	Dudak
Mm	Mase	Masî	Balık
Nn	Name	Nav	Ad
Oo	Otobuse	Otobus	Otobüs
Pp	Paşte	Pişt	Sırt
Qq	Qotik	Gir	Tepe
Rr	Rayîr	Rê	Yol
Ss	Saye	Sêv	Elma
Şş	Şiwane	Şivan	Çoban
Tt	Ters	Tirs	Korku
Uu	Umîd	Hêvî	Umut
Ûû	Ûca	Li wir	Orası
Vv	Veyve	Dawet	Düğün
Ww	Weş	Xweş	Güzel
Yy	Yew	Yek	Bir
Zz	Zimistan	Zivistan	Kış

B) ZEMÎRÎ (ZAMİRLER) 

Çekuya ke herinda nameyî yan zî grûba nameyî (noun phrase) de yena şuxulnayene sey zemîr yena pênasekerdene. Sey perçeyê bînan yê xusûsîyetanê lînguîstîkan nizdbiyayîşê zemîran zafane sey krîterêkê nizdbiyayîşê ê ziwanan yeno ercnayene. Gama zemîrê Zazakî û Kurmanckî yenê têvernayene, aseno ke seypêyîyêka eşkeraye mîyanê înan de esta.

1- ZEMÎRÊ ŞEXSAN (ŞAHIS ZAMİRLERİ) 

Zazakî de zemîrê şexsan goreyê vurayîşê demanê hîrayan yan zî vîyarteyan ancênê, vurênê. Halê xo yê sadeyî ra kewenê halê oblîkî ke halêko ante yo. (Zazacada şahıs zamirleri zamanların geniş mi geçmiş mi olduğuna göre farklı bir şekil alır. Yalın hallerinden bükünlü hal olan oblik hale geçerler.) 

Zazakî		Kurmancî		Tirkî
Halo Sade	Oblîk	Halo Sade	Oblîk	-----
Ez	Mi	Ez	Min	Ben
Ti	To	Tu	Te	Sen
O (nerî)	Ê (nerî)	Ew (nêr)	Wî (nêr)	O (eril)
A (makî)	Aye (makî)	Ew (mê)	Wê (mê)	O (dişil)
Ma	Ma	Em	Me	Biz
Şima	Şima	Hûn	We	Siz
Ê	Înan	Ew	Wan	Onlar

Zazakî de Demo Hîra û Nikayîn de Zemîrê Şexsan sade nusêyenî la Demo Vîyarte de Zemirê Şexsan halo oblîk de nusêyenî.

Zazaca da Geniş Zaman ve Şimdiki Zaman da Şahıs Zamirleri sade haliyle yazılırken Geçmiş Zaman cümlelerinde bükünlü(oblik) haliyle yazılır.

Demo Hîra/Nikayên û Ameyox de Zem. Şexs (Geniş/Şimdiki ve Gelecek Zam. Şahıs Zamirleri)		Demanê Vîyarteyan de Zem. Şexs. (Halo Oblîk) (Geçmiş Zamanlarda Şahıs Zamirleri (Oblik Hal)
ZAZAKÎ	TIRKÎ	ZAZAKÎ	TIRKÎ
Ez	Ben	Mi	Ben
Ti	Sen	To	Sen
O (nerî)	O (eril)	Ê (nerî)	O (eril)
A (makî)	O (dişil)	Aye (makî)	O (dişil)
Ma *	Biz	Ma *	Biz
Şima *	Siz	Şima *	Siz
Ê	Onlar	Înan	Onlar

* Zazakî de şexsanê zemîran ra Ma û Şima her di halan de (hem sade û hem zî oblîk) zî seypê yê, nêvurênê. Ancax êyê bînî vurênê. Kurmanckî de heme şexisê zemîran goreyê halî ra vurênê. Zazacada şahıs zamirlerinden „Ma” ve „Şima” her iki durumda da (hem sade ve hem de oblik) aynıdır, değişmezler. Ancak diğerleri değişir. Kurmnacçada ise şahıs zamirlerinin sade hallerinin tamamı oblik yapılmaları durumunda değişirler.

Çend Nimûneyî (Bazı Örnekler)

Ez radyo goşdarî kena. Ben radyoyu dinlerim/diniliyorum.
Mi radyo goşdarî kerd. Ben radyoyu dinledim. 

Ti wer wenê. [Ti wer wena.] Sen yemek yersin/yiyorsun.
To wer werdêne. Sen yemek yiyordun. 

O kitab waneno. (O, kitap okur/okuyor.)
Ê kitab wend. (O, kitabı okudu.) 

A Hesenî vînena. O Hasanı görüyor.
Aye Hesen dî. O Hasanı gördü. 

Ê fîlm temaşe kenê. Onlar film izliyor.
 Înan fîlm temaşe kerdibi. Onlar filmi izlemişti.